Nodweddion Tirwedd Hanesyddol

Maelor Saesneg: Mulsford
Cymuned Willington Wrddymbre [Worthenbury], Cyngor Bwrdeistref Wrecsam
(HLCA 1122)

Tirwedd amaethyddol yn bennaf sy'n cynnwys ffermydd gwasgaredig sy'n dyddio o ddiwedd y canol oesoedd ac yn gysylltiedig â thrin tirwedd cefnen a rhych a phatrymau caeau afreolaidd, gydag anheddiad 'green' yn Tallarn Green.

Cefndir hanesyddol

Nodweddion allweddol y dirwedd hanesyddol

Mae'r safle â ffos i'r de o Tallarn Green yn cynrychioli'r anheddu cynharaf sydd i'w weld yn yr ardal, ac mae'n debygol ei fod yn cynrychioli canolfan faenorol fach ar ddiwedd y 13eg ganrif neu'r 14eg ganrif. Mae dosbarthiad y ffermydd yn yr ardal yn cynrychioli patrwm anheddu diweddarach, ac mae'n debygol bod rhai ohonynt wedi datblygu yn sgîl dadelfennu a chau tir yr hen gomins ar ddiwedd y canol oesoedd. Mae'r ffermdy yn Glandeg ac Oak Farm yn nodweddiadol o'r cyfnod hwn; ill dau'n cynnwys olion hen adeiladau ffrâm bren sy'n dyddio o ddechrau'r 17eg ganrif o bosibl. Cafodd y ddau dy eu hehangu mewn brics yn y 19eg ganrif. Mae Bridge Cottages, Tallarn Green yn cynrychioli cartrefi gwledig llai o'r cyfnod hwn. Mae'n debygol bod Broughton Hall yn dyddio o ddechrau'r 16eg ganrif o leiaf, ac yn ei lyfr Topographical Dictionary of Wales mae Lewis yn ei ddisgrifio fel plasty helaeth, ond yr un fu ei ffawd â nifer o hen blastai eraill ym Maelor Saesneg, oherwydd cafodd ei ddymchwel ym 1961, er bod dau o'r tri phorthdy wedi goroesi.

Mae'r anheddiad llinellol hir yn Tallarn Green ar sbardun o dir rhwng Nant Wych ac un o'i llednentydd ac, yn y gogledd-orllewin, mae'r anheddiad yn uno â'r anheddiad sydd wedi datblygu o amgylch Pont Sarn. Adeg y dyfarniad cau tir yn y 1770au roedd yn cynnwys llain denau o dir heb ei gau lle roedd oddeutu dwsin o dai. Yn sgîl y dyfarniad cau tir, rhannwyd y comins yn gaeau a chafodd ffordd ei sefydlu ar hyd y sbardun, felly roedd yn bosibl adeiladu bythynnod newydd ar hyd y ffordd ar yr hyn a fu'n dir comin. Mae'r adeiladau yn Tallarn Green yn nodweddiadol o anheddiad cymharol ddiweddar ar y ffurf hon, gan gynnwys eglwys garreg newydd sy'n dyddio o ddechrau'r 1870au a gysegrwyd i Santes Fair Magdalen, persondy sy'n dyddio o'r 1880au sy'n cynnwys rhywfaint o ffrâm bren, ynghyd â Bythynnod Kenyon sy'n dyddio o ddechrau'r 1890au. Dau dy un llawr ar gyfer gweddwon a thy labrwr rhyngddynt yw'r rhain, mewn arddull ffrâm bren, cynhenid diwygiadol yr ystyriwyd ei fod yn briodol i adeiladau dyngarol o'r math hwn. Mae hefyd yn cynnwys Ystafell Ddirwest Tallarn Green, sef ystafell ddirwest y Methodistiaid a adeiladwyd i'r pwrpas ym 1890, ac a adeiladwyd eto gan yr Arglwydd Kenyon o Gredington, un a fyddai'n hybu'r Mudiad Dirwest yn frwd.

Ffynonellau