Nodweddion Tirwedd Hanesyddol

Maelor Saesneg: Halchdyn [Halghton]
Cymunedau Bangor Is-coed, Hanmer, De Maelor, Owrtyn [Overton] a Willington Wrddymbre [Worthenbury], Cyngor Bwrdeistref Wrecsam
(HLCA 1120)

Ardal helaeth o gaeau llain canoloesol a thirwedd cefnen a rhych, gyda safleoedd cysylltiedig â ffosydd, ffermydd gwasgaredig ac aneddiadau bach diweddarach ar ymyl y ffordd.

Cefndir hanesyddol

Nodweddion allweddol y dirwedd hanesyddol

Nid oes llawer yn hysbys am anheddau cynnar yn yr ardal nodwedd, er gwaethaf tystiolaeth enwau lleoedd aneddiadau Eingl-Sacsonaidd sy'n dyddio o gyfnod rhwng yr 8fed ganrif a'r 10fed ganrif o bosibl, â nifer o faenorau amaethyddol gwasgaredig yn ganolbwynt iddynt yn ôl pob tebyg. Er enghraifft, nid oedd pentref nac eglwys yn Halchdyn [Halghton] ei hun. Mae grwp eglur o 5-6 o safleoedd â ffos yn cynrychioli cyfnod dilynol o anheddu, gan gynnwys Halghton Hall, Halghton Lodge, Holly Bush Farm, Lightwood Farm, Bryn, Peartree Lane ac efallai Mulsford Hall. Mae'n sicr bod y rhain yn wreiddiol yn gysylltiedig â neuaddau pren sydd wedi hen ddiflannu ar wyneb y tir. Ymddengys eu bod yn ffocws i nifer o faenorau llai, efallai wedi'u sefydlu yn sgîl concwest Edward y Cyntaf ar Gymru ar ddiwedd y 13eg ganrif, ac efallai eu bod yn cynrychioli cyfnod o wladychu amaethyddol, pan ddefnyddiwyd ardaloedd helaeth o dir âr ar raddfa ddwys am y tro cyntaf.

Mae caeau llain a chaeau llain wedi'u haildrefnu i'w gweld yn helaeth iawn yn nhirwedd caeau'r ardal nodwedd, ac mae'r rhain yn dyddio o'r canol oesoedd. Mae nifer ohonynt yn gysylltiedig â thirwedd cefnen a rhych, ynghyd â phatrymau caeau eraill gan gynnwys caeau bach a mawr rheolaidd sy'n dyddio o gyfnod cau'r hen gaeau agored o bosibl. Nid oes llawer o dystiolaeth ddogfennol o drefnu'r caeau agored wedi goroesi, ond ceir cyfeiriad at gaeau llain agored yn Willington yn y 15fed ganrif. Glaswelltir yw'r prif ddefnydd tir modern, ac yn nodweddiadol mae gwrychoedd aml-rywogaeth yn diffinio caeau ynghyd â choed derw aeddfed yn y gwrychoedd.

Mae nifer o aneddiadau llinellol sydd wedi datblygu ar ochr y ffordd a ger cyffyrdd pwysig yn cynrychioli anheddu diweddarach, ac yn dyddio o ddechrau'r cyfnod ôl-ganoloesol ymlaen yn ôl pob tebyg, fel Holly Bush, Little Cloy a Halghton Lane.

Cafodd neuaddau cynnar y tybir iddynt fod yn gysylltiedig â'r safleoedd â ffos eu disodli yn gronolegol gan gyfres o ffermdai ffrâm bren yn y 16eg ganrif a'r 17eg ganrif fel Buck Farm, Willington Cross, The Dukes, The Fields, Y Bryn, a Peartree Farm, neu codwyd y rhai yn gyfagos i'r neuaddau cynnar. Yn gyffredinol, cafodd yr adeiladau hyn eu hymestyn â brics yn y cyfnod rhwng diwedd yr 17eg ganrif a dechrau'r 19eg ganrif. Mae ffermdai eraill fel Mulsford Hall a Holly Bush Farm yn ffermdai nodweddiadol sylweddol eu maint o frics sy'n dyddio o ganol a diwedd y 18fed ganrif.

Ffynonellau